TV Programma's

Aflevering 56 begint in Doeveren, waar presentator Leo Swaans en streekarchivaris Hildo van Engen elkaar ontmoeten in de Nederlands Hervormde Kerk. Het huidige kerkgebouw is klein van omvang en vrij nieuw: het dateert van eind jaren vijftig, en werd gebouwd ter vervanging van de kerk die in de nacht van 4 op 5 november 1944 werd opgeblazen. Het toen verwoeste kerkje verrees aan het begin van de negentiende eeuw. Vanwege een gebrek aan financiële middelen zou het tot 1907 duren voordat ook een kerktoren kon worden gebouwd.

Gedurende lange tijd vormde het kleine Doeveren één kerkelijke gemeente met Genderen (en Gansoijen), dat tot aan de opening van de Bergsche Maas op loopafstand lag. De gecombineerde gemeente had twee kerkgebouwen en twee kerkenraden, en één predikant, wiens pastorie in Doeveren stond. Vaak was er sprake van onderlinge na-ijver tussen de beide dorpen. In 1833 werd Hendrik Pieter Scholte benoemd tot predikant. Hij zou Genderen en Doeveren een belangrijke plek bezorgen in de geschiedenis van het Nederlandse protestantisme. De eigengereide Scholte verzette zich al snel na zijn aantreden tegen een aantal voorschriften van de classis, het regionale kerkbestuur. Toen hij in 1834 door de classis werd geschorst, stapte hij uit de Nederlands Hervormde Kerk, en hij nam een groot deel van de gelovigen in Doeveren en Genderen mee. Scholte werd zo een van de leidsmannen van de Afscheiding van 1834, waarmee de basis werd gelegd voor de gereformeerde kerk. In Genderen bleek deze afsplitsing ook op de lange duur succesvol, maar de inwoners van Doeveren keerden al snel nadat Scholte was afgezet terug naar de Nederlands Hervormde Kerk. Dominee Scholte verliet deze regio in 1835, om zijn idealen elders te verwezenlijken. Eind jaren veertig vertrok hij met een grote schare volgelingen naar de Verenigde Staten, waar onder zijn leiding in Pella, Iowa een grote protestantse kolonie werd gevestigd.

In het Streekarchief in Heusden bekijken Swaans en Van Engen een archiefstuk uit het Doeverense dorpsarchief uit 1801. Het laat zien dat de kerkelijke diaconie op dat moment genoeg in kas had om de plaatselijke armen te ondersteunen. Een verslechtering van de economische situatie legde drie decennia later een voedingsbodem voor de beweging van de Afscheiding. Een actaboek van de kerk in Doeveren laat zien hoeveel er naar aanleiding van het optreden van dominee Scholte werd vergaderd en gecorrespondeerd. Jammer genoeg is de oorspronkelijk akte van afscheiding uit 1834 niet bewaard gebleven. Het boek uit Doeveren vermeldt dat het werd opgetekend in Genderen, maar daar is het desbetreffende archiefstuk helaas verloren gegaan.