Hoe oud is Knotwilgendam?
Het HTR-televisieprogramma Het Streekarchief is alweer toe aan zijn vijftigste aflevering. Die aflevering, te zien vanaf vrijdag 21 februari, krijgt een feestelijk tintje: presentator Leo Swaans en streekarchivaris Hildo van Engen storten zich op het carnaval! Zij treffen elkaar naast een knotwilg bij Vlijmen. Sinds lange tijd immers draagt Vlijmen in carnavalstijd de naam Knotwilgendam. Naar verluidt is de carnavalstraditie in Vlijmen nog ouder dan in Oeteldonk. In deze aflevering proberen Swaans en Van Engen daarvoor het bewijs te vinden. Feit is dat het carnavalsfeest voortkomt uit de eeuwenoude vastenavondviering. Die liep in de loop van de negentiende eeuw in veel plaatsen steeds meer uit de hand. In ’s-Hertogenbosch bijvoorbeeld dreigde de bisschop in 1881 met een verbod. Daarop smeedde een aantal inwoners daar plannen voor een meer beschaafde vorm van carnaval, dat werd gekoppeld aan het verhaal rond Oeteldonk. Sindsdien verandert de stad met carnaval jaarlijks in een dorp, waar lieden van het platteland voor eventjes de dienst uit maken. Deze vorm van carnaval is er in ’s-Hertogenbosch sinds 1882.
Toevallig is dat ook het geboortejaar van Piet van Oijen (1882-1962). Deze bekende Vlijmenaar trok er zijn leven lang als kolenhandelaar op uit met zijn hondenkar. Piet was een kleurrijke figuur, die veel van zijn herinneringen op papier heeft gezet. Daarbij nam de zelfverklaarde ‘grootste Vlijmense dorpspoliticus’ vaak geen blad voor de mond. Decennialang was hij ook de grote inspirator van de Vlijmense carnavalsviering. Jaarlijks greep hij de optocht aan om zaken uit het dorp op ludieke wijze aan de kaak te stellen. Volgens Piet zou zijn vader al in 1862 in Vlijmen carnaval hebben gevierd. Maar betekent dat werkelijk dat Carnavalsvereniging Knotwilgendam de oudste is van Nederland?
De geschriften van Piet van Oijen geven veel interessante informatie over het Vlijmense carnaval. Aan het begin van de twintigste eeuw zagen pastoor en burgemeester zich genoodzaakt om de festiviteiten in te dammen. Zo werd het dragen van maskers enige tijd verboden. Na een korte onderbreking werd de viering in de jaren twintig weer nieuw leven ingeblazen. Voortaan werd prins carnaval jaarlijks weer ingehaald, aanvankelijk vanaf het station, later vanaf café De Hut. Zelfs na zijn overlijden hield Piet van Oijen de gemoederen nog bezig. Met een aantal carnaveleske bepalingen in zijn testament haalde hij postuum nog de internationale pers. Ook in de carnavalskrant van Knotwilgendam spreekt Piet van Oijen de Vlijmense feestvierders vanuit de hemel nog jaarlijks toe.
Swaans en Van Engen besluiten de uitzending in het Streekarchief in Heusden, waar ze onder meer een proces-verbaal uit 1912 opdiepen, waarbij Vlijmenaren in carnvalstijd werden bekeurd wegens het dragen van een masker. Uiteraard komen ook de geschriften van Piet van Oijen op tafel.
